Met
de dood bedreigd worden is de allerergste vorm van stress. Hoe gaan mensen
daarmee om en wat kunnen we daarvan leren?
Hoe
laten mensen hun stress weer los als de gevreesde executie uiteindelijk niet
plaatsvindt? Wat kun je daarvan leren in de omgang met mindere vormen van
stress?
Ik
kwam op die vraag na het lezen van een interview met de gegijzelde drukker
Michel Catalano. Zijn eerste moment van doodsangst doorstond hij toen de
terroristen, die eerder de redactie van Charlie Hebdo hadden aangevallen, op 9
januari aanbelden bij zijn drukkerij. In een reflex spoorde hij zijn medewerker
aan om zich te verbergen. Tegen de terroristen zei hij dat hij alleen in het
pand was. Hij zette koffie voor ze en behandelde hen als gewone mensen. Vooral
dat heeft er voor gezorgd dat hij in leven is gebleven, meent Catalano.
De
bedreiging van Catalano deed me denken aan een oorlogservaring van mijn vader.
Hij was ondergedoken, werd verraden en vanuit de gevangenis naar het werkkamp
Wilhelmshaven gebracht. ‘Du wirst erschossen’, kreeg hij te horen toen de
Duitse bewakers bij een zoekactie in het kamp zijn geheime documenten vonden.
In feite waren het gedichten van zijn vader die hij zou uittypen. Achter iedere
regel stond een cijfer dat aangaf hoeveel woorden er in de regel stonden. Dat
werd als geheimschrift geïnterpreteerd. Mijn vader werd in een gang tegen de
muur gezet en wachtte de executie af. Waarom dat uiteindelijk niet is gebeurd,
is hem nooit duidelijk geworden. Maar hij raakte niet in paniek, vertrouwde
erop dat hij zou thuiskomen, of het nu in de hemel was of in Groningen.
Zowel
mijn vader als Michel Catalano heeft een bewust beleefde en reële kans om
doodgeschoten te worden, overleefd. Voor een deel is dat geluk, maar het heeft
zeker ook te maken met de manier waarop ze de doodsdreiging tegemoet zagen. En
wat misschien nog wel meer opvalt, is dat ze ook achteraf in staat waren de
traumatische ervaring te verwerken. Wat deden ze om hun stress te beheersen en
later weer los te laten?
Iets kunnen doen
Bij
het verhaal van Michel Catalano valt op dat hij in een schijnbaar machteloze
situatie eigen initiatief heeft kunnen tonen. Hij beschermde zijn medewerker,
zette koffie en ging in gesprek met de daders. Dat gevoel, zelf invloed uit te
kunnen oefenen in een situatie waar je compleet machteloos lijkt, helpt enorm
om je staande te houden op het moment zelf, en je achteraf niet alsnog overmand
te voelen door de doorstane stress. In zijn boek The body keeps the score toont traumadeskundige
Bessel van der Kolk ook aan dat mensen die zelf initiatief hebben kunnen nemen
in situaties van extreme stress, zoals bij een grote ramp, hun stresshormonen
positief gebruiken, waardoor ze minder kwetsbaar zijn voor traumatisering.
In
het dagboek van mijn vader staan observaties over wie het wel en wie het niet
redden in het werkkamp. Mensen die geobsedeerd waren door het verleden en
eindeloos praatten over wat ze vroeger aten en hoe vrij ze zich voelden, zag je
met de dag zwakker worden, terwijl mensen die zich bekommerden over
medekampbewoners en die zich in gedachten richtten op hun leven na het kamp er
veel beter aan toe waren. Mijn vader putte kracht uit het beschrijven en
nadenken over dit soort observaties, en door zich af te vragen wat hij hier
later mee zou gaan doen.
confrontatie
Michel
Catalano gaat in het interview uitvoerig in op de manier waarop hij de
doodsbedreiging probeerde te verwerken. In eerste instantie verlangde hij er
vooral naar dat alles weer bij het oude zou zijn. Toen hem duidelijk werd dat
dat niet zou gebeuren, wilde hij alles achter zich laten en een nieuw leven
beginnen. Uiteindelijk beseft hij dat hij zo niet aan de verwerking van zijn
trauma toekomt. Hij moet leren omgaan met zijn herinneringen. En als het hem
allemaal teveel wordt, zoek hij tijdelijk afleiding.
afleiding
Als
hij niet kan slapen, pakt hij zijn tablet en luistert hij naar programma’s als
Des racines et des ailes, over de schoonheid van het Franse landschap. Door te
luisteren zonder de beelden van het landschap te zien, zet hij zijn hersens aan
het werk en dwingt hij zich het positieve te verbeelden. Hij ziet bijvoorbeeld
de magnifieke kust van Bretagne voor zich. Soms zijn de beelden van de
gijzeling sterker en komen ze erdoorheen, maar vaak helpt het hem.
levenslust
Ruim
een half jaar na de gijzeling bouwt Catalano zijn leven weer op. Hij heeft weer
zin om te lachen, en denkt dat de joie de vivre wel weer terug zal komen.
Mensen in zijn omgeving zijn pessimistischer geworden door wat er gebeurd is.
Hij niet, hij is blij het overleefd te hebben.
vooruitkijken
De
stresslessen van Michel Catalano en mijn vader komen overeen met wat anderen
zeggen over het overleven van deze vorm van extreme stress: kijk wat je zelf
nog kunt doen, ook, en vooral, in situaties waarin je totaal machteloos lijkt.
Mentaal actief blijven, en je gedachten op de toekomst richten, is het beste
wat je kunt doen in situaties van extreme stress.
-------------------------------
Deze column verscheen ook in Intermediar
Posts
