Een beetje plankenkoorts kan je beter doen presteren. Maar
het kan ook uit de hand lopen en je carrière ernstig benadelen. Hoe onderken je
om welke vorm van podiumangst het gaat en hoe ga je het beste ermee om?
De ene podiumangst is de andere niet. Het maakt nogal een
verschil of je verlamd op het podium staat een geen woord kunt uitbrengen, of
dat je staat te trillen op je benen en wat minder presteert dan normaal. Het
eerste vraagt om een andere aanpak dan de tweede. Aanpak.
Isabel heeft last van onderpresteren. Ze is violiste, en
speelt op invalsbasis bij verschillende orkesten. Ze wil graag vast werk en
doet daarom veel audities in binnen- en buitenland. Telkens merkt ze dat ze op audities slechter
speelt dan tijdens een reguliere uitvoering of in haar eigen studio.
Ed vertoont vluchtgedrag. Hij is financieel specialist bij
een mediabedrijf en moet in vergaderingen zijn werk kunnen toelichten en voor
klanten kunnen pitchen. Bij zulke
situaties loopt hij met natte plekken onder zijn oksels naar de vergaderruimte.
Al aan het begin van de vergadering bevriest hij. Eenmaal aan de beurt komt hij
nauwelijks uit zijn woorden. Om dit te vermijden stuurt hij vaak een
ondergeschikte naar de vergadering of een klant. Dit doet zijn eigen
zichtbaarheid in de organisatie geen goed. Zijn carrière lijdt eronder.
Bij Ed is het alsof hij tijdens een presentatie in een shocktoestand
verkeert. Hij heeft geen toegang meer tot zijn rationele brein. Het helpt niet
als hij zichzelf toespreekt, dat het allemaal toch niet zo eng is als hij zich
voorstelt. Bij Isabel is er iets anders aan de hand. Ze presteert weliswaar
onder haar niveau, maar heeft nog wel toegang tot haar rationele brein. Zij
blijft zoeken naar mensen die haar nieuwe technieken leren, en dat helpt. Ze
heeft nog geen vaste positie in een orkest, maar merkt dat ze stukje bij beetje
beter gaat spelen op audities.
Onderpresteren, vluchten of bevriezen
Spreekangst doet zich voor op drie niveaus:
1. Onderpresteren.
Je presteert acceptabel, maar je weet zelf dat het beter kan. Wanneer je je
niet bedreigd voelt, beschik je over al je cognitieve capaciteiten die je in
staat stellen optimaal te presteren.
2. Vluchten. Angst
overheerst en je wilt het liefst wegvluchten. Je voelt je stem trillen, je keel
knijpt dicht en je mond voelt droog. Je hartslag is hoog, en je ademhaling
oppervlakkig en snel. De emotie is zichtbaar en remt je prestatie.
3 Bevriezen. Je lichaam blokkeert. Je verstart, hebt geen
toegang tot je brein en bent emotioneel onbereikbaar. Hier remt de emotie niet alleen je prestatie,
maar maakt het geheel onmogelijk om maar iets te presteren. Als dit gebeurt is
het voor veel mensen einde verhaal. Ze treden niet meer op, of spreken niet
meer in het openbaar. Het overkomt de
meest talentvolle mensen. De pianist Glen Gould had last van deze reactie en
stelde dat zijn ideale artiest-gehoor ratio één op nul is.
Aanpak
De drie vormen van spreekangst vragen om verschillende
vormen van behandeling. Wat helpt op het
niveau van vluchten – je aan het gevreesde blootstellen - is contraproductief
bij de blokkeerreactie. De angst daalt echt niet als iemand langer op het
podium blijft. Je hoeft ook echt niet te verwachten dat in de loop der tijd de
angst zal verminderen.
Drie tips
Onderprestatie – rationele aanpak gecombineerd met visualisatie
Accepteer en relativeer je angst door anders te kijken naar
het publiek. In plaats van een concertzaal vol venijnige critici voor je te
zien, kun je voorstellen dat het niet meer dan een stelletje kuchende en knikkebollende
grijze hoofden zijn. Door te leren relativeren en je voorstellingsvermogen te
gebruiken kom je over je podiumangst heen.
Vluchten - emotiegerichte aanpak
Stel je bloot aan waar je bang voor bent. Loop er niet voor
weg. Je kunt op verschillende manieren emotie beïnvloeden. Bijvoorbeeld door in
de kantlijn van je tekst of bladmuziek woorden op te schrijven die een heel
ander gevoel oproepen. Bijvoorbeeld het woord ‘zee’ of ‘tafel’ of de naam van
je geliefde.
Bevriezen - lichaamsgerichte aanpak
Verminder de angst voordat je begint en oefen op de fiets,
op de sportschool of tijdens het hardlopen met een mental video. Je speelt de toekomstige gebeurtenis van presentatie
of auditie in je hoofd af en iedere keer als de angst de kop opsteekt zorg je
dat de angst ook weer daalt door je te richten op het ritme van je beweging en
te tellen (inademing is één, uitademen, volgende inademing is twee, uitademen,
volgende inademing is één, enz). Gebruik incidenteel een bètablokker waardoor
de fysieke verschijnselen van angst zich niet voordoen. Mentaal heeft dat ook
effect, je voelt je gerustgesteld. Zoek professionele hulp als dit niet helpt
bij een cognitieve gedragstherapeut of een EMDR specialist (www.emdr.nl).
In september 2016 verschijnt mijn boek over podiumangst en
andere angsten. Graag hoor ik voorbeelden en oplossingen, dus reactie op column
is welkom of stuur een mail naar carienkarsten@gmail.com.
Posts
