Mindfulness voor macho's

Hoewel stress het grootste bedrijfsrisico is, is het vaak niet cool of macho om er over te praten," zegt Lodewijk Asscher, minister van Sociale Zaken na een bijeenkomst over stress met werkgevers. In een speciale stressweek begin november wil hij dat binnen alle organisaties het taboe van het onderwerp gaat. Hoe kan dat lukken?

Asscher heeft wel gelijk dat de beeldvorming rond stress niet echt helpt om werknemers ertoe aan te zetten om overmatige stress te voorkomen. Stress is iets voor watjes. Als echte kerel of stoere vrouw heb je daar geen last van. Dat beeld klopt natuurlijk niet, maar het is wel hardnekkig. Het lijkt daarom verstandig om de nadruk niet te leggen op het voorkomen van stress, maar op het bevorderen van aandacht, rust en concentratie. Voor mensen die topprestaties leveren, is dat van het grootste belang. Denk maar aan sporters, acteurs of musici. Voor hen is het toch heel normaal om aan mindfulness of meditatie te doen als ze een topprestatie moeten leveren.

Beter presteren

Een grappig voorbeeld daarvan vond ik laatst in het boek  Nora’s verdwijning, waarin Liza Marklund beschrijft hoe een crimineel baat heeft bij mindfulness. Het boek begint met de marteling van een gewezen politicus met een priem. De martelaar, die zichzelf liever als hulpverlener ziet die cliënten behandelt, gebruikt een priem om de politicus de verblijfplaats van zijn vrouw Nora prijs te geven. De folteraar sluit zijn ogen om zich op zijn ademhaling te concentreren en zijn bewustzijn te vergroten, om vervuld te raken van het hier en nu, één te worden met zijn lichaam, contact te voelen van zijn voetzolen met de rubberen zolen, en zich bewust te worden van het gewicht van het gereedschap in zijn hand. Zijn gedachten dwalen af, hij denkt aan de vuurwapens die hij eigenlijk veel liever gebruikt, maar die op straat meer aandacht trekken dan zijn gereedschapskist. Hij voert zijn gedachten vriendelijk doch beslist terug naar zijn ademhaling. Hij opent zijn ogen en geeft de cliënt nog een kans. Zijn stem is een fluweelzachte fluistering: ‘Waar is ze?’

Zo'n voorbeeld helpt misschien niet om mensen aan de mindfulness te krijgen, maar het laat wel zien in welke richting je moet zoeken om de bestrijding van stress hip te maken: wijs niet op de stress, maar op de prestaties die je kunt leveren als je niet te gestrest bent (een beetje stress helpt meestal wel).

Een goede manier om de vorm van ontspanning te vinden die je nodig hebt om tot grotere prestaties te komen vind je in het boek Tot hier en niet verder. Of iemand nu gehoorzaam is en zich aanpast, of het liefst zijn eigen weg gaat, voor iedereen geldt dat het eigen stresstype en de dominante emotiecirkel bepalend zijn voor de juiste keuze van prestatiebevorderende activiteiten.

Hoe zwijgen over seksueel geweld je carrière fnuikt

In Tot hier en niet verder beschrijf ik waarom Sanne vijf jaar zwijgt over de seksuele intimidatie van haar baas. Zelfs als ze in behandeling komt ontkent en bagatelliseert ze wat haar al die jaren is overkomen. Ze is bang haar baan te verliezen als ze het naar buiten brengt. Ze schaamt zich over wat haar is overkomen en hoopt dat als zij zich maar netjes gedraagt en goed presteert, dat het dan wel overgaat. Van haar zelfvertrouwen is na vijf jaar intimidatie weinig over. Sanne verbreekt het zwijgen en klaagt haar baas aan. Als de zaak voorkomt bij het College van de rechten van de mens, verbaast de rechter zich erover dat ze zo lang over de zaak heeft gezwegen, terwijl het haar zo heeft dwars gezeten in haar werk.

Ik moest aan de situatie van Sanne denken, toen ik in de New York Times een artikel las dat verwijst naar een onderzoek over seksueel geweld onder wetenschappers. Hierin staat dat een kwart van de vrouwen die veldonderzoek doet seksueel is misbruikt.

Een van die vrouwen is hoogleraar geobiologie A. Hope Jahren. Met een groep Australische toeristen reist ze naar Turkije, waar ze onder de grond een oceaan van heet water hoopt te vinden in de provincie Denizli. Als het reisgezelschap een markt bezoekt, bestudeert zij plattegronden in een café om haar onderzoek en metingen voor te bereiden. Op de weg terug naar het hotel verkracht een onbekende man haar op klaarlichte dag in een trappenhuis.

Achttien jaar na het voorval besluit Hope Jahren haar verhaal naar buiten te brengen en beschrijft ze hoe de verkrachting haar carrière heeft gefnuikt. Ze heeft haar zoektocht naar de verborgen oceaan opgegeven en haar veldonderzoek beperkt tot ‘veilige landen', zoals Canada en Ierland. Maar meestal werkt ze in een beschermd en goed verlicht laboratorium. De interessante ontdekkingen laat ze over aan haar mannelijke collega's.

Hope Jahren meent dat het machtsverschil tussen mannen en vrouwen vrouwelijke  wetenschappers ertoe aanzet te zwijgen over seksueel geweld en zich ondergeschikt te gedragen. Met haar publicatie hoopt ze hier verandering in te brengen.

Vrouwen als Hope Jahren en Sanne hebben gemeen dat ze jaren verkeren in de emotiecirkel van gevaar en dat het jagen, het zelf carrière maken stagneert. Vrouwen die blijven zwijgen duperen hun dochters die dezelfde dromen hebben. Kom ervoor uit, zie onder ogen wat de belemmeringen zijn die verbonden zijn met het vrouw zijn. Dat is de enige manier om dit geweld te stoppen.

Vier tips voor examenstress

Stress maakt je scherp en verhoogt je concentratie. Maar  is funest als de paniek toeslaat. Hoe kun je tijdens je toets of examen je stress in goede banen leiden?

Talitha (17) en Evi (18 ), 6 VWO leerlingen uit Haarlem, sturen me een mailtje over examenstress. Ze gaan onderzoeken hoe de groep 5 VWO van hun school voor de toets geschiedenis de stress kan beïnvloeden.

Ze zitten met een dilemma: iedereen reageert anders op stress: Thalita moet er niet aan denken tot vlak voor de toets door te werken. Evi heeft juist baat bij de deadline en werkt nog tot vlak voor het examen door. Nergens wordt daar aandacht aan besteed, niet in faalangsttrainingen en ook niet in het net verschenen boek Stop met stressen. De beide dames testen hun stresstypes met de korte vragenlijst in Tot hier en niet verder: Evi is hooggevoelig. Talitha functioneert juist goed als ze versnelt en is het turbotype.

Ze komen bij me langs om wat meer te horen over de korte termijntips: wat kun je in het hier-en-nu doen om de stress te verminderen? Tips die je vlak voor je toets kan toepassen, aangezien dat het meest haalbare is. Voor het bore-outtype hebben ze op al de tip gevonden dat deze koffie moet drinken om beter te presteren, of misschien wel Red Bull. Ze lachen bij het idee om deze tip in praktijk te brengen. Maar wat kunnen de andere types doen?

Tips

Straks krijgt iedereen de vragenlijst van de stresstypes die staat in Tot hier en niet verder. De helft van de groep geven ze stresstips gebaseerd op hun type, de andere helft, de controlegroep niet.

Ik geef ze de volgende suggesties. De turbo moet niet op hol slaan en controle krijgen via de ademhaling. Het crashtype heeft niet zoveel met waarschuwingssignalen, zit vooral in het hoofd en kan verstrikt raken in perfectionisme. Afleiding door op de omgeving te letten, bijvoorbeeld stoelen te tellen, roodharigen, mensen met rose kleren of iets dergelijks kan helpen. De hooggevoelige maakt van een klein ding een enorme berg en moet leren te relativeren en de rampgedachten te vervangen door een geruststellende. Het bore-outtype moet meer actief en betrokken worden, misschien door Red Bull te drinken of door eerdere successen te visualiseren. In het weekend mailt Evi dat ze hebben gekozen voor heel simpele tips: Valeriaan voor het turbotype, een bolletje roomijs voor het crashtype, pistachenootjes voor de hooggevoelige en de Red Bull voor het bore-outtype. Ben heel benieuwd!

Creatief met stress

Mijn vorige boek Daar ga ik weer, herken je stresstype beschrijft de vier stresstypen (turbo-, crash, hooggevoelig en bore-out) die verklaren waarom mensen verschillend met stress omgaan. Dat blijkt heel bruikbaar bij het aanpakken van stress. Bij de behandeling van cliënten merk ik echter dat er nog iets anders is dat bepaalt hoe we met stress omgaan, namelijk de manier waarop we ons hechten aan de mensen en dingen om ons heen. Ik begreep alleen nog niet hoe je de verschillende vormen van hechting kon koppelen aan de stresstypen. 

Op zoek naar een model

Er is wel iemand, Shelley Taylor, die heeft aangetoond hoe hechting en stress samenvallen.  Taylor toont bijvoorbeeld  aan dat vrouwen bij stress steun zoeken bij elkaar en dan het hormoon oxytocine aanmaken. Dat is interessant, maar daarmee is er nog geen relatie met stresstypen gelegd. 

Een collega raadde me het boek Compassievol leven aan van psychiater Erik van den Brink en stresscoach Frits Koster. Daarin staat een werkbaar model. Dat model gaat uit van drie emotiecirkels: die van gevaar, jagen of hechting.  Dat is voor mij de eye opener.  Je stresstype bepaalt namelijk naar welke van de drie genoemde emotiecirkels je voorkeur uitgaat. Het hangt van je stresstype af of je bij stress vooral gevaar ziet en gaat vluchten of juist de uitdaging ziet en gaat jagen. Of vooral de hulp van anderen inroept en je gaat verbinden met anderen. In dat laatste geval is de cirkel van hechting dominant. Het gaat hierbij om de relatie tussen je instelling - stresstype -  en de emotie die stress bij je oproept.

Van den Brink en Koster baseren zich op de Engelse hoogleraar klinische psychologie Paul Gilbert en Amerikaanse psycholoog Christopher Germer die ieder op hun eigen manier de achtergrond van de emotiecirkels uitleggen. Fascinerend! Hun opvattingen en onderzoek stelden me in staat om een vragenlijst te maken over welke stress- of emotiecirkel op iemand van toepassing is. Het leuke is dat je met deze inzichten kunt achterhalen op welke manier je de acute stress bij jezelf vermindert of juist de langdurige stress. Een echte behandeling op maat!

---